Invalshoek 5: Kunst, wetenschap en techniek

Waarover gaat invalshoek 5 in de cultuur van het moderne?

De kunst probeert in veel gevallen de werkwijze van de wetenschap te hanteren. Dat wil zeggen dat men een laboratoriumsituatie creëert waarin de kunstenaar kan experimenteren met allerlei nieuwe mogelijkheden. Dat geldt zowel voor de gebruikte technieken en instrumenten als voor de inhoudelijke benadering van kunst. Soms wordt systematisch onderzoek gedaan naar allerlei niet officieel erkende bronnen, soms combineert men verschillende kunstdisciplines waardoor een (bijna scheikundige) verbinding ontstaat, en soms ook experimenteert men met materialen en technieken die voor heel andere doeleinden zijn ontwikkeld.

 

Wat ga je doen met de probleemstellingen en onderzoeksvragen?

Het is de bedoeling dat je voor je presentatie in staat bent een probleemstelling te onderbouwen. Daarvoor begin je met het oplossen van de onderzoeksvragen. Zodra je de antwoorden op deze vragen hebt gevonden, heb je de noodzakelijke informatie verzameld om je probleemstelling te onderbouwen. Je moet nog wel de informatie op de juiste manier bij elkaar voegen. Dit is de basis voor je presentatie.

 

 

Probleemstelling 5.1

Kunst probeert de werkwijze van wetenschappers te hanteren: grondslagen- en bronnenonderzoek onderzoek.

 

Onderzoeksvragen

a.        Wat wordt bedoeld met kunstdisciplines? Wat wordt bedoeld met de grondslagen?

b.        Waardoor/waaruit ontstaat deze wens tot het definiëren en onderzoeken van de specifieke grondslagen van elke discipline? (beschrijf dit voor Martha Graham, Konstantin Stanislavski, Arnold Schönberg, Sergei Eisenstein en Piet Mondriaan)

c.        Wat is het doel van het definiëren en onderzoeken van de specifieke grondslagen van elke discipline? (beschrijf dit voor Martha Graham, Konstantin Stanislavski, Arnold Schönberg, Sergei Eisenstein en Piet Mondriaan)

d.        Musici proberen eveneens de werkwijze van wetenschappers te hanteren door: 1. muzikale bronnen (en ook partituren) te bestuderen – (Kodaly/Bartok),

e.        Musici doen onderzoek (zoals wetenschappers) naar een nieuwe muziektaal waarin, naast de melodie (Schönberg), het ritme (Strawinsky) en de klankkleur (Debussy) een belangrijke rol vervullen

 

Trefwoorden

Grondslagen van elke kunstdiscipline; kunstbegrippen; grondslagenonderzoek/fundamenteel onderzoek (natuurwetenschappen); bronnenonderzoek (geesteswetenschappen)

 

Probleemstelling 5.2 LET OP is als voorbeeldopdracht uitgewerkt onderaan

Kunst als ‘laboratorium’ (bijvoorbeeld Bauhaus); onderzoek nieuwe materialen (bijvoorbeeld gewapend beton) en toepassingen ervan.

 

Onderzoeksvraag 1

a.     Wat is van de technische vooruitgang zichtbaar in de beeldende kunst?

b.     Is men pro of contra de technische vooruitgang?  Wie wel en wie niet en leg uit waaraan je dat kunt zien.

c.     Leg uit aan de hand van de werkwijze van de Vorkurs van het Bauhaus welke ideeën men heeft ontwikkeld over werken met materialen en materiaalonderzoek.

d.     Op welke manier is in het Bauhaus onderzoek gedaan naar gewapend beton in de architectuur? Welke soorten nieuwe vormgeving in de architectuur waren daardoor mogelijk?

 

Trefwoorden

Kunst als laboratorium: onderzoek van en experimenten met nieuwe materialen; gewapend beton en glasvliesgevels (Walter Gropius); buizenframes voor meubels (Mart Stam); toepassingen in sociale woningbouw en in hoogbouw.

 

Probleemstelling 5.3

Experimenten met elektrisch licht in het theater (bijvoorbeeld Loïe Fuller) met vorm en beweging in de ruimte (bijvoorbeeld Oskar Schlemmer).

 

Onderzoeksvragen

a.        Leg uit hoe Loïe Fuller experimenteerde met elektrisch licht in het theater en waarom zij deze experimenten destijds deed.

b.        Op welke manier leidden de experimenten met vorm en beweging in de ruimte (van Oskar Schlemmer) tot vernieuwingen in het danstheater.

 

Trefwoorden

Elektrisch licht; Loïe Fuller; Oskar Schlemmer;

 

 

Probleemstelling 5.4

Experimenten met bewegend beeld (bijvoorbeeld Luis Buñuel, Man Ray).

 

Onderzoeksvragen

a.     Leg uit aan de hand van voorbeelden, hoe de filmregisseur Luis Buñuel via experimenten met bewegend beeld tot specifieke vernieuwing kwam in de film.

b.     Leg uit aan de hand van het voorbeeld van de rayografie, hoe de surrealist/dadaïst Man Ray via experimenten tot vernieuwingen kwam in de film.

 

Trefwoorden

Luis Buñuel; Man Ray (peper en zoutfilm)

 

 

Probleemstelling 5.5

Experimenten met bewegend beeld (bijvoorbeeld Luis Buñuel, Man Ray).

 

Onderzoeksvragen

a.     Leg uit aan de hand van voorbeelden, hoe Arnold Schönberg experimenten deed met klank (bijvoorbeeld Sprechgesang) en hoe Luigi Russolo dat deed met klankbronnen (bijvoorbeeld lawaaimachines, elektrische gitaar).

 

Trefwoorden

Klank; klankkleur; Schönberg; elektrisch versterkte instrumenten; nieuwe instrumenten; Russolo;

 

 

Probleemstelling 5.6

Ontwikkeling opnametechnieken en distributie (radio, grammofoon, geluidsfilm).

 

Onderzoeksvragen

 

a.     Welke rol speelde de ontwikkeling van opnametechnieken (grammofoon) voor de verspreiding en populariteit van zowel Jazz als Operamuziek had in de eerste helft 20ste eeuw?

b.     Leg uit op welke manier de ontwikkeling van de geluidsfilm bijgedragen heeft aan specifieke ontwikkelingen in de Hollywoodfilm. Vergelijk dit voor de film ‘The Gold Rush’ van Charlie Chaplin en voor ‘The great dictator’ van Chaplin.

c.     Beschrijf de geschiedenis rond het hoorspel radio ‘War of the Worlds’ van Orson Welles en leg uit welke rol het medium radio hierin speelde.

 

Trefwoorden

Grammofoon; jazz, hits; opera classics; radio (hoorspel ‘War of the Worlds’, Orson Welles); geluidsfilm – Charlie Chaplin

 

Bronnen

Experimenten en materialen, examenthema 6 vwo,

Alle kleuren van de regenboog, examenthema 6 vwo,

Optimisme en onbehagen, examenthema 6 vwo,

Van beroep kunstenaar, examenthema 6 vwo,

De bespiegeling,

 

Voorbeeldopdracht invalshoek 5: kunst, wetenschap en techniek

De kunst probeert in veel gevallen de werkwijze van de wetenschap te hanteren. Dat wil zeggen dat kunstenaars een laboratoriumsituatie creëren waarin zij kunnen experimenteren met allerlei nieuwe technische mogelijkheden. Soms wordt systematisch onderzoek gedaan door middel van authentieke bronnen. Ook combineren kunstenaars verschillende kunstdisciplines en experimenteert men met materialen en technieken die voor heel andere doeleinden zijn ontwikkeld. Dat is het thema van deze invalshoek.

 

Alle opdrachten hieronder moet je uitwerken, ook de onderzoeksvragen. Er staat daarbij echter wel al een gedeelte van de bronnen aangegeven.

 

Probleemstelling 5.2

Kunst als ‘laboratorium’ (bijvoorbeeld Bauhaus); onderzoek nieuwe materialen (bijvoorbeeld gewapend beton) en toepassingen ervan.

 

Onderzoeksvraag 1

Wat is van de technische vooruitgang zichtbaar in de beeldende kunst?

 

Onderzoeksvraag 2

Is men pro of contra de technische vooruitgang?  Wie wel en wie niet en leg uit waaraan je dat kunt zien.

 

Futurisme

De techniek helpt de kunst niet alleen met het zoeken naar een moderne vorm voor producten met een nieuwe functie (vliegtuig, telefoon, auto).

Toen de Italiaanse dichter Marinetti in zijn “futuristisch manifest” van 1909 heeft beweerd dat een raceauto mooier is dan de Nike van Samotrache (een beroemd beeld uit de klassieke oudheid), heeft hij een ideologische uitspraak gedaan. Hij en de andere futuristen kiezen voor het eerst niet alleen voor het gebruik van nieuwe technische middelen, maar voor een technologische beschaving.

 

In het manifest van Marinetti vinden we zelfs een glorieus verslag van een staaltje joy-riding door de nieuwe buitenwijken van Milaan, dat eindigt met een ongeluk:

 

“En toch, toen ik gehavend en druipnat onder de gekapseisde auto vandaan kroop, voelde ik het hete ijzer van verrukking in mijn hart.”

 

Opdracht

-        Zoek in diverse bronnen naar achtergrondinformatie over het futurisme.

De Futuristen kiezen voor een technologische beschaving als vervanging van een sterk op het verleden gerichte cultuur.

-        Onderzoek, bespreek en presenteer in tweetallen die breuk met het verleden die de futuristen voorstaan. Maak duidelijk waarom die breuk juist in het Italië van die tijd het sterkst zo sterk is.

-        Welke kunstdisciplines zijn betrokken geweest bij de experimenten van de futuristen?

-        Waarom presenteren de futuristen zich zo provocerend? Geef daar voorbeelden.

 

 

Bauhaus /CIAM

 

Architectuur uit idealisme

In 1929 is een groot architectuurcongres (CIAM) gehouden over  ‘woningen voor de minima’. Architecten reizen gemotiveerd  door een idealisme van sociale rechtvaardigheid naar Rusland om onder barre omstandigheden, woonwijken en steden uit de grond te stampen.

Om deze idealen te realiseren is industrialisering van bouwtechnieken nodig. Tegelijk geven nieuwe materialen als beton, staal en glas de gebouwen een technische en moderne uitdrukkingskracht.

De techniek, bejubeld in alle toonaarden en geëerd als onderwerp  van esthetiek, lijkt onbegrensd en vol beloften. Le Corbusier noemt het huis een ‘woonmachine’.

Vanuit die woningbouw houden de architecten zich ook bezig met het interieur en de huisraad.

De zware traditionele meubels worden vervangen door doorzichtige, gemakkelijk te verplaatsen meubelen en ingebouwde kasten.

Het stalen buismeubel is een typisch gevolg van de nieuwe opvattingen over ruimte techniek en functie. We spreken over het jaar 1926 en de stoel is een ‘Klubsessel’ die later de benaming ‘Wassily’ krijgt. De bezitter zweeft als het ware in een netwerk van lijnen en vlakken.

De Franse architect Le Corbusier maakt een ander soort stoel op basis van hetzelfde materiaal. Hij heeft daarbij massaproductie op het oog.

 

Onderzoeksaanwijzing

Lees de teksten over het futurisme en het Buahaus/Ciam goed door en maak een opsomming van alle verwijzingen naar het gebruik van wetenschap en techniek. Let daarbij vooral op het verschil in de toepassing van techniek bij de futuristen en bij het Bauhaus en de architecten van CIAM.

 

Onderzoeksvraag 3

Leg uit aan de hand van de werkwijze van de Vorkurs van het Bauhaus welke ideeën men heeft ontwikkeld over werken met materialen en materiaalonderzoek.

 

Hannes Beckmann is van 1928 tot 1931 leerling aan het Bauhaus. Hij beschrijft zijn eerste indrukken van de Vorkurs zoals Albers die gaf aldus:

 

Josef Albers betrad het lokaal met een stapel kranten onder zijn arm die hij onder de leerlingen liet verdelen. Vervolgens wendde hij zich tot ons en zei zo ongeveer: 'Mijne dames en heren, wij zijn arm en niet rijk. Wij kunnen het ons niet permitteren materiaal en tijd te verspillen. Elk kunstwerk heeft een bepaald materiaal als uitgangspunt en dus moeten wij eerst eens onderzoeken van welke aard dat materiaal is. Tot dat doel willen wij - zonder nog iets te maken - eerst eens gaan experimenteren. Op dit moment geven wij de voorkeur aan de gepaste vorm van schoonheid. De vervaardiging van de vorm is afhankelijk van het materiaal, waar we mee werken. Denkt u er aan dat u vaak meer bereikt als u minder doet. Onze studie moet opwekken tot constructief denken... Ik zou graag willen dat u nu de kranten, die u gekregen hebt, ter hand neemt en daaruit meer gaat maken dan er op dit moment nog is. Ik zou ook willen dat u het materiaal respecteert, het zinvol vormgeeft en daarbij de eigenschappen er van in acht neemt. Als u dat zonder hulpmiddelen als messen, scharen of lijm voor elkaar krijgt, des te beter..

 

Uit: Hannes Beckmann, Die Grunderjahre. In: Eckhard Neumann (Hrsg), Bauhaus und Bauhäusler, Bern-Stuttgart 1971.

 

Opdracht

Leg aan de hand van bovenstaande tekst uit dat in de Vorkurs van het Bauhaus sprake is van onderzoek naar de grondslagen van de kunst. Welke grondslagen (fundamenten) van de kunst komen in de tekst aan de orde?

 

Onderzoeksvraag 4

Op welke manier is in het Bauhaus onderzoek gedaan naar gewapend beton in de architectuur? Welke soorten nieuwe vormgeving in de architectuur waren daardoor mogelijk?

 

Opdracht

Lees de informatie op de websites die hieronder aangegeven zijn, over de rol die gewapend beton had in a. de sociale woningbouw en b. het Bauhaus-gebouw van Walter Gropius in Dessau (de rol voor de ontwikkeling van innovaties in de hoogbouw/wolkenkrabbers).

-        Beton in sociale woningbouw: https://bauhaus-dessau.de/en/venues/dessau-toerten-housing-estate/

-        Beton in hoogbouw: https://bauhauskooperation.com/reisen/orte/ortsdetailseite/ort-19

 

Onderzoeksresultaten

 

Je hebt nu antwoorden geformuleerd op de onderzoeksvragen en deelvragen bij probleemstelling 5.1 ‘Kunstenaars proberen de werkwijze van wetenschappers te hanteren’. Aan de hand van wat je hebt gevonden, formuleer je nu een antwoord op de probleemstelling waar je onderzoek mee is begonnen. Let er op dat je ook in je antwoord meeneemt dat je vanuit een bepaalde invalshoek naar deze stelling hebt gekeken. De antwoorden op de deelvragen kun je daarbij gebruiken, maar het is ontoereikend om bij de onderbouwing van de probleemstelling alleen antwoorden op de deelvragen te geven.

Je noteert de onderbouwing van de probleemstellingen bij deze invalshoek in 1½ tot 2 A4’tjes getypte tekst. Daarnaast voeg je afbeeldingen toe die relevant zijn voor deze invalshoek. Deze informatie vormt het uitgangspunt voor je presentatie.

 

ã Palet CKV 2, aangepast op basis van de nieuwe eindtermen na 2022, door M.T. van de Kamp, 2024

 

terug naar cultuur van het moderne   -  verder naar invalshoek 6