SUBDOMEIN 1:
CULTUUR VAN DE KERK
Invalshoek 2
- Kunst en esthetica:
Schoonheid als
openbaring van het goddelijke in licht, glans en kleur; gotiek; geometrische
orde op basis van getalsverhoudingen.
Probleemstelling:
Op welke manier werd
geprobeerd 'het goddelijke' in de kerk weer te geven ?
Onderzoeksvragen:
2.1: Hoe worden in een
Romaanse of Gotische kerk of kathedraal: licht, glans, kleur gebruikt om het
gebouw een 'goddelijk' karakter te geven ?
2.2: Op welke manier
speelt een geometrische orde op basis van getalsverhouding daarin een rol?
Trefwoorden:
gebouw en theologie;
'God is licht'; roosvenster; kruisribgewelf; uitstorting en terugstroom van
goddelijk licht.
Didactische
functie van kunst: Volk levendige voorstellingen bijbrengen van godsdienstige
verhalen.
Probleemstelling:
Op welke verschillende
kunstzinnige manieren werden godsdienstige verhalen aan het volk bijgebracht ?
Onderzoeksvragen:
2.3: Leg aan de hand
van minstens drie kunstvormen (beelden, schilderkunst, glas in loodramen,
muziek, drama) uit, op welke manieren het volk godsdienstige verhalen
bijgebracht werden. Beargumenteer welke van deze kunstvormen a) het meest
informatief en b) het meest indrukwekkend zal zijn geweest voor de
middeleeuwer?
Trefwoorden:
portaalbeelden;
voorstellingen op deuren; glas-in-lood ramen; voorstellingen op kapitelen;
voorstellingen op altaarstukken.
Verschillende
opvattingen over kunst: kunst en geloofsbeleving (abt Suger
versus Bernardus van Clairvaux, Franciscus van
Assisi); Theorieën voor en tegen het gebruik van beelden.
Probleemstelling:
Er waren verschillende
opvattingen over kunst en geloofsbeleving. Zo verschilden de opvattingen van
abt Suger en Bernardus van Clairvaux
over het al dan niet gebruiken van beelden in de kerk en of je moest streven
naar dramatiek of symboliek. Daarnaast was er nog een opvatting, nl. die van
Franciscus van Assisi.
Onderzoeksvragen:
2.4: Op welke manier / waarin kwamen deze
verschillen tussen abt Suger en Bernardus van Clairvaux tot uiting in het interieur van een
kerk/kathedraal? Beschrijf deze verschillen ten aanzien van het gebruik van a)
beelden, b) glas in lood ramen, c) architectonische elementen.
2.5: Wat waren de opvattingen over natuur en
geloofsbeleving van Franciscus van Assisi? Op welke manier zie je deze
opvattingen terug in afbeeldingen van zijn leven in de middeleeuwse kunst? - begin met info zoeken over kunstenaars via https://whc.unesco.org/en/list/990/
Trefwoorden:
rol van een abt in de
kloostercultuur; regels en dagindeling van kloosters; opvattingen over 'aards
bezit' en rijkdom.
Cluny <> Citeaux; symbolen en hun betekenis; van symboliek naar
dramatiek
Natuur (flora en
fauna) als boek vol symbolen van het goddelijke
Probleemstelling:
Op welke manier kun je
de beleving van de natuur in verband brengen met het geloof ?
Onderzoeksvragen:
2.6: De natuur was voor
veel Middeleeuwers een bewijs van de aanwezigheid van God (Goddelijke werking).
Welke natuur wordt hiermee bedoeld ?
2.7: Op welke manier
wordt het goddelijke in de natuur zichtbaar en hoorbaar gemaakt ?
Trefwoorden:
Romaanse en Gotische
miniaturen; altaarstukken; devotieschilderijen; fresco's; Fransicus
van Assisië; Hildegard von
Bingen
Werken volgens beeldconventies en praktijk van
kopiëren; originaliteit is ondergeschikt.
Probleemstelling:
Waarom was
originaliteit niet van belang ?
Onderzoeksvragen:
2.8: De middeleeuwse
kunstenaar hoefde niet telkens een nieuw, origineel kunstwerk te scheppen. Laat
zien / leg uit waarom navolging ( in tegenstelling tot originaliteit) in de
Middeleeuwen erg gewaardeerd werd.
Trefwoorden:
kunstenaar als
ambachtsman; functie van kunstwerken;
A capella
gezang als meest verhevene in kerkmuziek; eenstemmige muziek, gregoriaans
(syllabisch en melismatisch); meerstemmige muziek (organum,
bijvoorbeeld Leoninus en Perotinus).
Probleemstelling:
A capella gezang werd als meest verheven beschouwd in de kerkmuziek. Er
ontstond een ontwikkeling van eenstemmige muziek, gregoriaans (syllabisch en
melismatisch) naar meerstemmige muziek (organum,
bijvoorbeeld Leoninus en Perotinus).
Onderzoeksvragen:
2.9: Wat maakte dat a
capella gezang als meest verheven beschouwd werd in de kerkmuziek?
2.10: Beschrijf de
kenmerken van de eenstemmige gregoriaanse muziek
2.11: Wat is
syllabische eenstemmige muziek en wat is melismatische eenstemmige muziek?
2.12: Waarom werd in de
Middeleeuwen muziek op schrift gezet -
welke personen vervulden hierbij een belangrijke rol ?
2.13: Welke
ontwikkeling is er te zien in de muzieknotatie ?
2.14: Geef aan wat de
ontwikkeling naar meerstemmige muziek was en hoe daarin het organum
een rol speelde.
Trefwoorden:
Muzikale middelen (zie
begrippenlijst muziek); syllabisch; neumatisch;
melismatisch; notenbalken / toonhoogte; graduale - getijdenboeken/koorboeken;
Guido van Arezzo
Opvattingen over lichaam en
geest: het geestelijke boven het lichamelijke en het mannelijke boven het
vrouwelijke.
Probleemstelling:
In de middeleeuwse kerkelijke cultuur was er sprake van een duidelijke
hiërarchie: zo werd het geestelijke boven het lichamelijke gesteld en het
mannelijke boven het vrouwelijke.
Onderzoeksvragen:
2.15: Op welke manier speelde deze hiërarchie een rol in de kerkelijke
opvattingen over dans?
2.16: Beschrijf aan de hand van de geschiedenis van de Sint Jan in Den
Bosch hoe je daarin terugziet dat het mannelijke boven het vrouwelijke
geplaatst wordt. Kijk daarvoor naar de plaatsing van Johannes en Maria in de
architectuur/kapellen. Maak gebruik van onderstaande bronnen:
- Geschiedenis (1) – https://zoetelievevrouw.nl/historie/1-1220-1450-start-van-de-verering/
- Geschiedenis (2) - https://www.groetenuitdenbosch.nl/310.htm
- Exterieur: Het Noorderportaal - https://www.groetenuitdenbosch.nl/312c.htm
- Exterieur: Het Zuiderportaal - https://www.groetenuitdenbosch.nl/312d.htm
- De Kapellen: https://www.groetenuitdenbosch.nl/314.htm
Houding van de kerk
t.o.v. de kunsten, ordening van kunsten en wetenschappen in artes mechanicae en artes liberales.
Probleemstelling:
In de middeleeuwse kerkelijke cultuur was er sprake van een verschillende
houding naar beelden, muziek, drama en dans. Deze kunsten werden ook anders
gerangschikt: ofwel als artes mechanicae (ambacht)
ofwel als kunst (artes liberales).
Onderzoeksvragen:
2.17: Welke kunstvormen werden als artes mechanicae
beschouwd? Welke als artes liberales?
2.18: Welke houding had de kerk ten opzichte van beeldende kunst, muziek,
dans en drama? Hoe kun je deze houding van de kerk verbinden aan ofwel artes mechanicae of artes liberales?
Bronnenteksten:
-
Denkbeelden
- themakatern examen kg / kb 1993
: over de romaanse kerksculptuur en over Giotto in
Padua
-
Licht
- themakatern examen kg/kb 1987 - over
het licht in gotische kathedralen
-
Georges
Duby: de kathedralenbouwers
-
Beeldverhaal
-
themakatern examen kg/kb
- vwo 1997: over de bronzen deuren van Hildesheim met verhalen uit de
Bijbel
© M.T. van de
Kamp 2024