INVALSHOEK 3: KUNSTENAAR EN OPDRACHTGEVER, POLITIEKE EN ECONOMISCHE MACHT

 

SUBDOMEIN 1: CULTUUR VAN DE KERK

Invalshoek 3 - Kunstenaar & opdrachtgever; politieke en economische macht:

Opleiding: leren in werk-/bouwplaatsen, klooster-/kathedraalscholen (muziek)

Probleemstelling:

Op welke manier leerde men: a) een ambacht; b) zingen; c) lezen en schrijven - in de Middeleeuwen ?

Onderzoeksvragen:

3.1: Welke mensen werkten mee aan een Kloosterkerk / Kathedraal en hoe werd men daar opgeleid ?

3.2: Waar en hoe werd muziek onderwezen in de Middeleeuwen ?

3.3: Welke rol ten aanzien van het leren hadden kathedralen en kloosters ? ( Beschrijf ook de ontwikkeling daarvan)

Trefwoorden:

bouwproces; constructies; bouwloods; scriptoria; modelboeken; kloosterscholen: Cluny;

Kunst als ambacht: meester-gezel relatie; beginnende gilde-organisatie;

Probleemstelling:

Welke functies had de gilde-organisatie in de Middeleeuwse maatschappij?

Onderzoeksvragen:

3.4: Kunst werd in de Middeleeuwen gezien als ambacht. Maak duidelijk wat het verschil is tussen de hedendaagse opvatting over kunst en de Middeleeuwse opvatting.

3.5: Kunstenaars/ambachtslieden in de Middeleeuwen verenigden zich in gilden. Wat waren deze gilden en welke functie vervulden ze ?

Trefwoorden:

gilden; ambachten; leerling / gezel <> meester

Ontstaan en Ontwikkeling van de muzieknotatie

Probleemstelling:

Hoe ging men over tot notatie van muziek - beschrijf de ontwikkeling daarin?

Onderzoeksvragen:

3.6: Hoe werd in de Middeleeuwen muziek op schrift gezet - welke personen vervulden hierbij een belangrijke rol ?

3.7: Welke ontwikkeling is er te zien in de muzieknotatie ?

Trefwoorden:

syllabisch; neumatisch; melismatisch; notenbalken / toonhoogte; graduale - getijdenboeken/koorboeken; Guido van Arezzo

Opdrachtgevers: kerk, adel, gilden

Probleemstelling:

Wie waren in de Middeleeuwen de belangrijkste opdrachtgevers voor de kunsten ?

Onderzoeksvragen:

3.8: Maak duidelijk welke invloed de opdrachtgever had op het ontstaan van het kunstwerk.

3.9: Waarom gaven deze opdrachtgevers opdrachten ?

Trefwoorden:

kloosterorden; bedelmonniken; mecenaat; kooplieden

Organisatie samenleving: feodaal systeem, opkomst stad

Probleemstelling:

Hoe leefde men in de Middeleeuwen: a) op het platteland / in de kloosters ; b) in de stad / in de kloosters; c) al reizend

Trefwoorden:      

pelgrimstochten; routes; feodalisme; platteland <> stad

Verzamelingen: kerkschatten, o.a. relieken, boek, (muzieknotatie)

Probleemstelling:

Welke rol hadden: het klooster / de kerk / de universiteit / het gilde voor de ontwikkeling van kunst en cultuur ?

Onderzoeksvragen:

3.10: Leg uit en maak zichtbaar waarom de belangrijkste kunstschatten goed bewaard bleven in kerk of klooster.

3.11: Welke rol had de kerk ten aanzien van het behoud van Kunst en Cultuur ?

Trefwoorden:

kloosterorden: Cluny / Citeaux; relikwie; reliekhouders; scriptoria; miniaturen; kerkschatten.

Bronnenteksten:

© M.T. van de Kamp i.s.m. M. Janssens - 2000

SUBDOMEIN 2: HOFCULTUUR

Invalshoek 3- Kunstenaar en opdrachtgever, politieke en economische macht

Ontworsteling aan 'ambacht'; naar 'artes liberales', ook theoretische kennis. Naast 'vrije ondernemer' toch grootste status als 'hofkunstenaar':

Probleemstellingen:

Waarom wilde de kunstenaar zich aan 'ambacht' ontworstelen ?

Waarom zou een kunstenaar graag in dienst willen werken van een vorst / hof ?

Onderzoeksvragen:

3.1: Beschrijf waarin de artes mechanicae en de artes liberales van elkaar verschillen. (welke kunsten vallen onder de artes mechanicae en de artes liberales ?)

3.2: Noem twee hofkunstenaars, en beschrijf op welke manier hun status als hofkunstenaar belangrijk is geweest voor de ontwikkeling van hun kunstenaarschap.

Trefwoorden:

ambacht of vrije kunst ? - artes mechanicae - artes liberales; Giorgio Vasari - De levens, deel 1 & 2

 

Opleiding: onder Lodewijk XIV zeer gecentraliseerd in 'academies':

Probleemstellingen:

Waarom werden er onder Lodewijk XIV academies opgericht ?

Onderzoeksvragen:

3.3: Welke rol vervulden deze academies ?

3.4: Welke invloed hadden deze academies op de ontwikkelingen in de kunsten ?

Trefwoorden:

Academische regels; academische kunst; de academie

 

Opdrachtgevers: naast het hof ook kerkvorsten, patronage:

Probleemstelling:

Welke verschillende opdrachtgevers (voor de kunsten) waren er zoal in de 16e en 17e eeuw ?

Onderzoeksvragen:

3.5: Waarin verschilde hun rol / bijdrage aan de ontwikkeling van de kunsten ?

3.6: Waarin & waarom verschilden de opdrachten van deze ( verschillende) opdrachtgevers ?

Trefwoorden:

Peter Burke - de Italiaanse Renaissance;

 

Organisatie samenleving: streven van vorsten naar sterkere, centrale macht, ook economisch:

Probleemstelling:

Waarom gingen vorsten over tot het opeisen van meer centrale macht ?

Onderzoeksvragen:

3.7: Beschrijf waarom / hoe onder Lodewijk XIV, de macht steeds meer centraal werd ( ook economisch) - en leg uit wie daarin de sleutelfiguren waren.

Trefwoorden:

Lodewijk XIV ; Versailles; absolutisme; Colbert; mercantilisme;

 

Verzamelingen: vorsten verzamelen oudheden en eigentijdse kunst, status van de vorst:

Probleemstelling:

Waarom gingen vorsten over tot het aanleggen van verzamelingen ?

Onderzoeksvragen:

3.8: Wat verzamelden de kerkvorsten / het hof zoal ?

3.9: Hoe ging men te werk bij het aanleggen van verzamelingen ?

3.10: Hoe toonde men deze verzamelingen ?

Trefwoorden:

Peter Burke - beeld van een koning

 

Bronnenteksten:

De Italiaanse Renaissance - Peter Burke

De Italiaanse Renaissance - uitgeverij Librero

Beeld van een koning - Peter Burke

De verbeelding - themakatern examen kg/kb - vwo 1988 : Leonardo, aanbevelingsbrief ; P.P Rubens

Tegendraads - themakatern examen kg/kb - vwo 1992 : Giulio Romano, Benvenuto Cellini

Versailles - Uitgeverij Köhnemann

Barok - Uitgeverij Köhnemann

 

SUBDOMEIN 3: CULTUUR VAN DE BURGERIJ

Invalshoek 3: Kunstenaar en opdrachtgever: politieke en economische macht.

 

Opleiding: ateliers; reizen naar Rome ; niet centralistisch; steden/ regio's

Onderscheid tussen 'ambachtsman' en 'geleerde kunstenaar'. 'Studie oudheid'

Probleemstelling:

Op welke manieren werden beeldend kunstenaars opgeleid ?

Onderzoeksvragen:

3.1: Waarom en op welke wijze werden kunstenaars beïnvloed door de klassieke cultuur ?

3.2: Waarom ondernam men reizen naar Rome ? wat bestudeerde men daar ? leg uit waarom men dat bestudeerde.

3.3:  Geef aan welke verschillende manieren van opleiden er bestonden  in verschillende steden/regio’s

Trefwoorden:

Rome;  Vrije kunsten – ambacht; Academies; ateliers;  gilden

Bronnen:

Bronnenbundel: thema van Beroep Kunstenaar (in mediatheek en Bronnenbundels) Om deze bronnenbundels te vinden, zie de aanwijzingen op http://www.kunstcontext.com/ckv/leerbron.htm

 

Opdrachtgevers: vrije markt, gedeeltelijk bescherm door de overheid, corporatieve opdrachten ( stadsbesturen, regenten, collegium musicum, etc.) ; de rol van uitgevers/drukkers ; individuele opdrachtgevers.

Probleemstelling:

Welke invloed hadden de opdrachtgevers op de kunsten ?

Onderzoeksvragen:

3.4: Waardoor was er in de burgerlijke cultuur van Nederland in de 17e eeuw sprake van

grote verscheidenheid in de kunsten ?

3.5: Op welke manier functioneerde de kunstmarkt in de burgerlijke cultuur van

Nederland in de 17e eeuw ?

3.6: Welke rol speelden de rederijkerskamers voor de kunsten ?

3.7: Geef aan de hand van een voorbeeld uit de beeldende kunst en de muziek aan, op welke manier er sprake is geweest van een bepaalde invloed van de opdrachtgever ( corporatieve of individuele opdrachtgever)

Trefwoorden:

stadsbesturen; regenten; collegium musicum; de burgerij als opdrachtgevers van kunst (zowel corporatief als individueel)

Bronnen:

Bronnenbundels, kijk bij kunstenaar en opdrachtgever: Om deze bronnenbundels te vinden, zie de aanwijzingen op http://www.kunstcontext.com/ckv/leerbron.htm

Alpers, S. De Firma Rembrandt.

Boogert, B. v.d.. Rembrandts schatkamer 

Burke, Peter. Venetië en Amsterdam

Rietbergen, P.J.A.N. , G.H.J. Seegers. De geschiedenis van Nederland in vogelvlucht – van prehistorie tot heden

Roegholt, R. De geschiedenis van Amsterdam in vogelvlucht.

Schama, Simon. Kunstzaken

 

Organisatie samenleving: de Republiek zoekt zijn plaats tussen grootmachten

(17de eeuw)

Probleemstelling:

Waardoor kon de Republiek zich een plaats verwerven tussen de grootmachten ?

Onderzoeksvragen:

3.8: Door welke economische en militaire factoren was er sprake van internationaal aanzien / internationale macht van de Republiek ?

3.9: Op welke manieren vormde de Romeinse republiek een voorbeeld voor Amsterdam ?

Trefwoorden:

geschiedenis van de Republiek – politieke , economische en militaire invloeden

Bronnen:

Deurzen, A.Th. De last van veel geluk. De geschiedenis van Nederland. 1555-1702

Nijs, Th. de, E.Beukers. red. Geschiedenis van Holland, deel 2. 1572-1795

Rietbergen, P.J.A.N. , G.H.J. Seegers. De geschiedenis van Nederland in vogelvlucht – van prehistorie tot heden

Roegholt, R. De geschiedenis van Amsterdam in vogelvlucht.

Prak, Maarten. Gouden Eeuw.Het raadsel van de republiek.

 

Amsterdam 'centrum wereldhandel'

Probleemstelling:

Waarom werd Amsterdam het centrum van de wereldhandel ?

Onderzoeksvragen:

3.10: Beschrijf in het kort de achtergrondgeschiedenis waardoor Amsterdam het nieuwe centrum van de wereldhandel werd en welke gevolgen dit had voor de kunsten.

3.11:( T.a.v. het Stadhuis op de Dam : ) Geef aan hoe het politieke programma van het stadsbestuur van Amsterdam wordt uitgedrukt in de vormgeving en decoratie van het stadhuis van  Amsterdam.

Trefwoorden:

Wereldhandel; Stadhuis op de Dam;

Bronnen:

Huizinga, J. Nederland’s beschaving in de zeventiende eeuw: een schets

Nijs, T., E. Beukers. Geschiedenis van Holland, deel II – 1572 - 1795.

Rietbergen, P.J.A.N. , G.H.J. Seegers. De geschiedenis van Nederland in vogelvlucht – van prehistorie tot heden

 

Verzamelingen: encyclopedische verzamelingen en rariteitenkabinetten

Probleemstelling:

Welke verzamelingen legde men aan in de 17de eeuw ? Waarom deed men dat ?

Onderzoeksvragen:

3.12: Waaruit bestonden rariteitenkabinetten ? ( Wat waren de zgn. 'rariteiten')

3.13:  Welke functie hadden rariteiten kabinetten ?

3.14:  Waarom legde men encyclopedische verzamelingen aan ?

Trefwoorden:

verzamelingen in de 17de eeuw; rariteitenkabinetten

 

Bronnen:

Museum Rembrandthuis: http://www.rembrandthuis.nl/cms_pages/index_main.html klikken op info en dan op virtuele toer

Bergvelt. E., R. Kistemaker, red.. De wereld binnen handbereik, Nederlandse kunst- en rariteitenverzamelingen, 1585-1735

Boogert, B. v.d.. Rembrandts schatkamer 

Bronnenteksten:

-        Alpers, Svetlana.De firma Rembrandt 

-        Bergvelt. E., R. Kistemaker, red.. De wereld binnen handbereik, Nederlandse kunst- en rariteitenverzamelingen, 1585-1735

-        Boogert, B. v.d.. Rembrandts schatkamer 

-        Burke, Peter. Venetië en Amsterdam

-        Deurzen, A.Th. De last van veel geluk. De geschiedenis van Nederland. 1555-1702

-        Erenstein, R.L. Een theatergeschiedenis der Nederlanden

-        Huizinga, J. Nederland’s beschaving in de zeventiende eeuw: een schets

-        Kraaij, Harry, J.Het koninklijk paleis te Amsterdam

-        Nijs, Th. de, E.Beukers. red. Geschiedenis van Holland, deel 2. 1572-1795

-        Oostrom, F. van,.red. Entoen.nu – de Canon van Nederland. www.entoen.nu

-        Prak, Maarten. Gouden Eeuw.Het raadsel van de republiek.

-        Rietbergen, P.J.A.N. , G.H.J. Seegers. De geschiedenis van Nederland in vogelvlucht – van prehistorie tot heden

-        Roegholt, R. De geschiedenis van Amsterdam in vogelvlucht.

-        Schama, Simon. Kunstzaken

-        Schama, Simon. The Power of Art, deel 3. Rembrandt

-        Schama, Simon. Overvloed en onbehagen, de Nederlandse cultuur in de Gouden Eeuw

-        Stevens, Harm. De VOC in bedrijf, 1602-1799

-        Teitler, H.C.. De opstand der ‘Batavieren’

-        Verwey, Gerlof. De geschiedenis van Nederland – levensverhaal van zijn bevolking – deel 3: Culturele explosie –

-        Westermann, Mariët. De schilderkunst van de Republiek, 1585- 1718 

-        Denkbeelden – themabundel kunstgeschiedenis 1993 – examenbundel / bronnenbundel over het Stadhuis op de Dam

-        cd-rom van Rembrandt

-        cd-rom: Topstukken en Glorie van de Gouden Eeuw van het Rijksmuseum of de website: www.rijksmuseum.nl

 

SUBDOMEIN 4: ROMANTIEK EN REALISME

 

Invalshoek 3 - Kunstenaar en opdrachtgever:politieke en economische macht

 

3a: Opleiding: toneel-,dans-, kunstacademies en conservatoria;

Onderzoeksvragen:

3.1: Leg uit op welke manier kunstenaars opgeleid werden in de kunsten ?

Probleemstelling:

3a: Waarom hadden academies een grote rol in de ontwikkeling van de kunsten ?

Trefwoorden:

toneel-, dans-, kunstacademies en conservatoria.

Bronnen:

rom/real.: blz. 27; kunsthistorisch overzicht deel 2: blz. 70 ; Van Hofballet tot Postmoderne dans; Westerse theatergeschiedenis; Encarta. + diverse andere bronnen.

 

3b: Kunstenaars gaan ook zelf op zoek naar leermeesters (historische voorbeelden of ‘de natuur zelf’)

Onderzoeksvragen:

3.2:  Op welke ‘nieuwe’ manieren leren kunstenaars over kunst ?

3.3:  Wat waren de inspiratiebronnen van: Delacroix; Debussy; Monet; Gauguin en Van Gogh ?

Probleemstelling:

3b: Op welke manieren gaan kunstenaars ook zelf op zoek naar leermeesters ?

Trefwoorden:

De Natuur; andere culturen; de geschiedenis

Bronnen:

rom/real: blz. 9; blz. 12/13; blz. 14; blz. 15; blz. 16/17;  + diverse andere bronnen.

 

3c: Opdrachtgevers: de markt –verschillende belangen en motieven en de staat koopt kunst.

Onderzoeksvragen:

3.4: Op welke manieren werd kunst gekocht / verkocht ?

3.5: Welke rol speelden: de staat; de Salons; de Galerieën in de verkoop van kunstwerken ?

3.6: Geef een voorbeeld van de motieven van een staatsverzameling; en van een prive verzameling.

Probleemstelling:

3c: Welke motieven hadden: de staat; de privé-verzamelaars om kunst te kopen/verzamelen ?

Trefwoorden:

De Salon; De Salon des Réfusées; Het Museum (Rijksmuseum/ British museum/ het Louvre); de privé-verzamelaars.

Bronnen:

Kunsthistorisch overzicht deel 2: blz 12; blz 19; blz. 49/50 ; Internet: www.rijksmuseum.nl ; het louvre; het british museum ; rom/real: blz 8. + diverse andere bronnen.

 

3d: Organisatie samenleving; nationaal bewustzijn: naties, staat – burgers – streven naar vrije wereldhandel; concurrentie

Onderzoeksvragen:

3.7: Op welke manier was de samenleving georganiseerd in West-Europa in de periode van de Romantiek ?

3.8: Welke rol speelde het nationalisme in de kunsten (muziek, architectuur; beeldende kunsten; dans; drama) van deze periode ?

Probleemstelling:

3d.1: Op welke manieren werd handel gedreven in deze periode van ca. 1850 – 1900 ?

3d.2:  Hoe zag de kunsthandel eruit in deze periode van de Romantiek ?

Trefwoorden:

Nationalisme; nationale collecties; kolonialisme; revoluties; vrije wereldhandel; wereldtentoonstellingen

Bronnen:

kunsthistorisch overzicht deel 2: blz. 26 t/m31; blz 49/50;  rom./real.: blz. 34, blz. 38/39; + div. andere bronnen.

 

3e: Verzamelingen: van systematiseren van collecties naar soort en naar tijd/plaats. Verzamelingen ook gekoppeld aan het prestige van een staat.

Onderzoeksvragen:

3.9: Op welke manier werden collecties aangelegd ? Geef hiervan een voorbeeld t.a.v.: Het Rijksmuseum/ Het Louvre/ Het British Museum.

3.10: Hoe zagen musea eruit in deze periode (= opbouw / route e.d.) ? Kijk hiervoor in: teken als taal, bronnenbundel en examenbundel (in lokaal 23 + mediatheek).

Probleemstelling:

3e: Waarom waren museumcollecties gekoppeld aan het prestige van een staat ?

Trefwoorden:

Rijksmuseum / het Louvre / Het British Museum;

Bronnen:

cd-rom: topstukken van het Rijksmuseum of de website van het Rijksmuseum: www.rijksmuseum.nl of de websites van het louvre/ het british museum; teken als taal over museumbouw; Encarta; cd-rom: de grote musea; diverse andere bronnen.

 

 

SUBDOMEIN 5: MODERNE CULTUUR

 

Invalshoek 3: Kunstenaar en opdrachtgever – zie Palet ckv 2 Modern

 

 

SUBDOMEIN 6: MASSACULTUUR

 

Invalshoek 3: Kunstenaar en opdrachtgever – zie Palet ckv 2 Massa

 

ã Marie-Thérèse van de Kamp – 2009