INVALSHOEK 1: KUNST RELIGIE EN
LEVENSBESCHOUWING
SUBDOMEIN 1: CULTUUR VAN DE KERK
Invalshoek 1 - Kunst en religie, levensbeschouwing:
Visies op geschiedenis: heilsgeschiedenis ( bijbel ) - 'begin en eind
bekend'
Probleemstelling:
In de heilsgeschiedenis ( de geschiedenis van de
mensheid volgens de bijbel) spelen wereldbeeld en mensbeeld van
de middeleeuwse mens een grote rol. Breng deze heilsgescheidenis in beeld
vanuit het middeleeuwse wereldbeeld en mensbeeld.
Onderzoeksvragen:
1.1: Wat is het Christendom ?
1.2: Welke rol speelde het geloof in het dagelijks
leven van de middeleeuwse mens / maatschappij / kunst & cultuur ?
Trefwoorden:
Wereldbeeld: sferen
en planeten, firmament, sterren, Primum Mobile, God, engelen, het ondermaanse,
dierenriem. Mensbeeld: lichaam en ziel, lichaamssappen, karaktertypen,
invloed van planeten en sterren.
Items: Schepping; zondeval; geboorte, leven, sterven en opstanding van
Christus ; laatste oordeel; Maria. Voorbeelden: Geboorte, leven, sterven en opstanding
in: passiespelen, in schilderijen /op fresco's en portalen, in muziek.
Probleemstelling:
Op welke manier wordt de geboorte / het leven / het
sterven / de opstanding in de middeleeuwse kunsten verwerkt ?
Onderzoeksvragen:
1.3: Welke functie hadden de verwerkingen van deze
onderwerpen in de ( verschillende ) kunstuitingen ?
1.4: Hoe wordt het sterven + de opstanding verbeeld
/ uitgebeeld in en rond de kerk?
1.5: Waarom werd het sterven + de opstanding
gedramatiseerd ?
Trefwoorden:
Bijbel: oude en nieuwe testament; leven van
Christus; leven van Maria; Sterven + opstanding van Christus; liturgie;
kerkelijk jaar / kerkelijke feestdagen; liturgisch drama.
Laatste Oordeel: op portalen, op glas in lood ramen, op schilderijen, in
(liturgisch) drama.
Probleemstelling:
Welke functie had de afbeelding /verbeelding/
uitbeelding van het Laatste Oordeel.
Onderzoeksvragen:
1.6: Waarom werd het Laatste Oordeel sterk
gedramatiseerd ?
1.7: Welke uitwerking had de confrontatie met
afbeeldingen / uitbeeldingen van het Laatste Oordeel op de middeleeuwer ?
Trefwoorden:
Bijbel: Oude testament -laatste oordeel; apocalyps;
uitverkorenen - verdoemden; hemel - hel.
Bronnenteksten:
© M.T. van de Kamp i.s.m. M. Janssens – 2000
SUBDOMEIN 2: HOFCULTUUR
Invalshoek 1 - Kunst en religie, levensbeschouwing:
Visies op geschiedenis: Christelijke heilsgeschiedenis, mythologische en
historische visies op geschiedenis via scheppingsverhalen uit de oudheid en via
klassieke historieschrijvers. Pogingen om - allegorisch - deze twee werelden te
verbinden:
Probleemstelling:
Waarom / Op welke manier probeerde men in de kunst
de christelijke religie te verbinden met de klassieke mythologie ?
Onderzoeksvragen:
1.1: Beschrijf waarin de uitoefening / beleving van
de religie, levensbeschouwing verschilde
van die in de Middeleeuwen.
1.2: Welke rol speelde de allegorie in de kunst van
deze tijd ? Waarom / hoe probeerde men
in de kunst via allegorieën de christelijke en
klassieke werelden te verbinden.
Trefwoorden:
Humanisme, individualisme, antropocentrisme,
klassieke mythologie
Items: Oudheid, klassieke mythologie: liefde van de goden ; - humanisme:
portretten en individualisering:
Probleemstelling:
Welke onderwerpen stonden centraal in de Kunst en
Cultuur van de 16e en 17e eeuw ?
Onderzoeksvragen:
1.3: Welke rol speelde de klassieke mythologie in
de hofkunst van de 16e/17e eeuw.
1.4: Geef een voorbeeld van een concreet kunstwerk
waarin de liefde van de goden verwerkt is.
1.5: Geef twee voorbeelden van portretten waaraan
je kunt zien dat het Humanisme als stroming van invloed is geweest?
Trefwoorden:
Klassieke mythologie; humanisme; opdrachtgevers;
individualisme
Aandachtspunten: Ovidius ( Metamorfosen: Apollo en Daphne, Danaë,
Orpheus) ; Lodewijk de XIV als Apollo, zonnegod, Alexander de Grote, Keizer
Augustus:
Probleemstelling:
Op welke manier werden de metamorfosen verwerkt in
de verschillende kunstuitingen
van de 16e/ 17e eeuw ? Waarom
heeft men juist voor deze metamorfosen gekozen ?
Onderzoeksvragen:
1.6: Geef een voorbeeld van een: schilderij,
beeldhouwwerk, compositie en choreografie,
waarin één van de volgende klassieke figuren
centraal staat: Apollo & Daphne, Danaë, Orpheus en Beschrijf welk onderdeel
uit de mythologie gekozen is / en op welke manier dit onderdeel verwerkt is.
1.7: Vergelijk een schilderij en een
beeldhouwwerk of een compositie en een choreografie waarbij er sprake is van
een van de volgende klassieke mythologische figuren: Apollo & Daphne,
Danaë, Opheus. Leg uit welke verschillen er te zien / horen zijn ( en geef
daarbij aan welke rol de discipline speelt, waarin het werk uitgevoerd is)
Trefwoorden:
Metamorfosen - van Ovidius; klassieke mythologische
figuren - goden/halfgoden; Orpheus; allegorie
Bronnenteksten:
SUBDOMEIN
3: CULTUUR VAN DE BURGERIJ
Invalshoek 1 - Kunst en religie, levensbeschouwing:
Visies op geschiedenis: religieus én wereldlijk
Probleemstelling:
Waarom was er in deze periode
sprake van zowel een religieuze als een wereldlijke visie op geschiedenis ?
Onderzoeksvragen:
1.1: Op welke manieren is er sprake van religieuze
opvattingen in de kunsten ?
1.2: Op welke manieren is er sprake van wereldlijke
opvattingen in de kunsten ?
Trefwoorden:
Calvinisme/reformatie;
Rooms katholieke geloof/ Contrareformatie; Humanisme; tolerantie; gewetensvrijheid; godsdienstvrijheid; oriëntatie op klassieke culturen/waarden.
Bronnen:
Huizinga,
J. Nederlands beschaving in de
zeventiende eeuw. Een schets.
Nijs,
T., E. Beukers. Geschiedenis van Holland,
deel II – 1572 - 1795.
Verwey,
G. Geschiedenis van Nederland.
Levensverhaal van zijn bevolking III. Culturele Explosie.
Bergvelt,
E. http://cf.uba.uva.nl/goudeneeuw/column2.html
Bogaert.
E. http://www.andrebogaert.be/category/verbondenheid-religie/geschiedenis-van-het-christendom/page/4/
Probleemstelling:
Welke verschillende christelijke
geloofsovertuigingen zag je in deze periode
?
Onderzoeksvragen:
1.3: Op welke manieren worden verschillende
geloofsovertuigingen in de kunsten verwerkt ?
Trefwoorden:
Calvinisme/reformatie;
Rooms katholieke geloof/ Contrareformatie;
Bronnen:
Huizinga, J. Nederlands beschaving in de zeventiende
eeuw. Een schets.
Kiers, J. Glorie van de Gouden Eeuw. Catalogus.
Nijs, T., E. Beukers. Geschiedenis van Holland, deel II – 1572 -
1795.
Verwey,
G. Geschiedenis van Nederland.
Levensverhaal van zijn bevolking III. Culturele Explosie.
Erp, v. S. Religeuze tolerantie. http://www.ru.nl/soeterbeeckprogramma/terugblik/terugblik/verslagen_en_teksten/religieuze/
Items: in stadhuis op de Dam -
opstand tegen Spanje parallel aan opstand
Bataven tegen Romeinen ;
Probleemstelling:
Waarom
wilde men de opstand tegen Spanje vergelijken met de opstand van de Bataven
tegen de Romeinen ?
Onderzoeksvragen:
1.4: Waarom koos men ervoor
om de vergelijking tussen de opstand tegen Spanje en de opstand van de Bataven
tegen de Romeinen als afbeelding in het Stadhuis op te willen nemen ?
1.5: Welke kunstenaars werden voor deze opdracht benaderd en
welke visie hadden zij op dit onderwerp ?
1.6: Waarom werden de ontwerpen van Rembrandt als niet
welgevoeglijk beschouwd ?
Trefwoorden:
Stadhuis op de Dam; Verwijzingen naar de klassieke cultuur;
Parallel tussen de 2 opstanden; Govert Flinck; Rembrandt van Rijn
Bronnen:
Inlezen op onderwerp door te kijken in bronnenbundels. Om
deze bronnenbundels te vinden, zie de aanwijzingen op http://www.kunstcontext.com/ckv/leerbron.htm
Bronnenbundels, thema Denkbeelden over Stadhuis &
decoratieprogramma Bataafse Opstand (in mediatheek – gedeelte in bronnenbundels)
Bejczy, I. De Bataafse mythe http://www.ru.nl/ahc/vg/html/vg000003.htm
De opstand van Claudius Civilis http://www.dbnl.org/tekst/waal016drie01_01/waal016drie01_01_0078.htm
Rembrandthuis http://www.rembrandthuis.nl/2004/juliuscivilis.html
Kraaij, Harry, J. Het koninklijk paleis te Amsterdam
Schama, Simon. The Power of Art, deel 3. Rembrandt
Teitler, H.C.. De
opstand der ‘Batavieren’
Vanitas ( oudheid - stoïcijns,
bijbel - Prediker); diverse - moralistische genres.
Probleemstelling:
Welke vormen van moralisme vind je
in de kunsten ? Op welke manier zijn deze vormen van moralisme in verband te
brengen met de klassieke cultuur ?
Onderzoeksvragen:
1.7: Wat hield de Vanitas gedachte in ? Waar kwam deze
gedachte vandaan ?
1.8: Waarom wilde men in de stillevens verwijzen
naar de Vanitas gedachte ?
1.9: Welke rol speelden de
emblemata in de beeldende kunst ?
1.10:
Welke vormen van moralisme vind je terug in de kunsten ? Waarom was er sprake
van moralisme ?
Trefwoorden:
Vergelijk: klassieke oudheid:
opvattingen /rol van de Stoïcijnen met Reformatorische opvattingen / de rol van
de Prediker; Vanitas gedachte ; Emblemen; moralisme ; symboliek
Bronnen:
Huizinga, J. Nederlands beschaving in de zeventiende
eeuw. Een schets.
Kiers, J. Glorie van de Gouden Eeuw. Catalogus.
Nijs, T., E. Beukers. Geschiedenis van Holland, deel II – 1572 -
1795.
Vanitas – encyclopedie: http://www.encyclo.nl/begrip/Vanitas en Artlex: http://www.artlex.com/ArtLex/uv/vanitas.html
Vanitas – site Rijksmuseum: http://www.rijksmuseum.nl/aria/aria_encyclopedia/00063953?lang=nl
Bijbel en kunst, boek Prediker: http://www.statenvertaling.net/bijbel/prediker.html
Filosofie: Stoicijnen; Reformatie: http://www.xs4all.nl/~paulvg/filhist.html
Emblemata: introductie (niet
gebruiken als bron!!: http://www.digischool.nl/ne/emblemata/index.html
) http://www.rijksmuseum.nl/aria/aria_encyclopedia/00064282?lang=nl en http://www.huygensinstituut.knaw.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=15&Itemid=44 en http://emblems.let.uu.nl/h1611front.html
Overige Bronnenteksten:
-
Denkbeelden – themabundel
kunstgeschiedenis 1993 – examenbundel / bronnenbundel over het Stadhuis op de
Dam.
-
De verbeelding van het denken –
filosofiegeschiedenis.
-
De glorie van de gouden eeuw –
catalogus van de tentoonstelling in het Rijksmuseum
-
Teken als Taal – themabundel
kunstgeschiedenis 2000 – examenbundel / bronnenbundel over het gebruik van
symbolen in de kunst van de Renaissance en Barok.
-
Cd-rom: topstukken – van het
Rijksmuseum of de website: www.rijksmuseum.nl
1a: Visies op geschiedenis: een voortgaand, lineair proces (met
verschillende uitkomsten)
Onderzoeksvragen:
1.1: Geef een voorbeeld van een positief effect en een
negatief effect van de Franse Revolutie.
1.2: Geef een voorbeeld van
een positieve en een negatieve blik op de toekomst die als
gevolg van de industriële revolutie ontstond.
Probleemstelling:
1a:
Beschrijf de periode van de 19de eeuw vanuit het perspectief van de
adel; de burgerij en de
arbeiders. ( dit mag maximaal 1/2 A4 zijn )
Trefwoorden:
Franse Revolutie; Industriële revolutie;
Bronnen:
rom/real: blz. 4/5/6; blz. 40 + reader Romantiek &
Realisme + diverse andere bronnen.
1b: Items: het specifieke én het universele: geschiedenis van het eigen
nationale verleden en mythologie (b.v. Germaanse mythologie) , de eigen wortels
én 'geschiedenis van de mensheid' (universeel) - al dan niet fictieve
historische personen: 'human affairs', fantasiewereld; natuur.
Onderzoeksvragen:
1.3: Geef een verklaring
waarom verwijzingen naar het eigen verleden te maken hebben met: de
periode van de Romantiek en met: het ontstaan van
nationalistische ideeën.
1.4: Leg uit of deze verwijzing naar de eigen geschiedenis op
historische feiten berust of op een
mythe.
1.5: Leg uit aan de hand van een van de klassiek-romantische
balletten, welke rol de fantasie daarin heeft.
Probleemstelling:
1b.1: In de periode van de 19de eeuw wordt er in de kunst en
cultuur vaak verwezen naar het eigen
verleden, de geschiedenis van het eigen land, naar de natuur,
naar verre landen, naar religie, naar de fantasie enz. Geef hiervan voorbeelden
zoals die in de kunsten verwerkt zijn.
1b.2: In de Romantiek krijgt de verhoogde gevoeligheid voor overweldigende
aspecten
die de natuur te bieden heeft, de kenmerken van een religie. Dit leidt tot
verering van de natuur." Onderbouw deze stelling met behulp van
voorbeelden uit de beeldende kunst van de 19de eeuw.
Trefwoorden:
Mythologie; Nationalisme; Goethe; Klassiek Ballet; Wagner;
Gericault; Delacroix
Bronnen:
rom/real.: blz. 26/27; blz. 38/39; blz. 32/33; blz.29; blz.
25; blz. 28; blz. 34/35 + div. andere bronnen.
ã Marie-Thérèse van de Kamp – 2009